Leverschouw
Kopie van een model voor leverschouw (Rijksmuseum van Oudheden, Leiden)Eerlijk is eerlijk: het bovenstaande voorwerp is niet echt. Het is een replica, aanwezig in de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Voor het origineel moet u naar Piacenza in Noord-Italië, naar de Palazzo Farnese, waar de plaatselijke archeologische collectie is te zien. Het bronzen voorwerp stelt een schaapslever voor en is vermoedelijk eind tweede eeuw v.Chr. vervaardigd.
Het voorwerpje is iets kleiner dan een handpalm. Het was, om zo te zeggen het handboek van de ingewandenschouwer, de haruspex. Zo iemand kon de toekomst voorspellen – of beter, meende de toekomst te kunnen voorspellen – aan de hand van de uitstulpingen van de lever uit een offerdier.
De fijne kneepjes van het métier zijn niet overgeleverd, maar we weten wel een paar dingen. Er zitten drie uitstulpingen op een schaapslever: de omgekeerde traan is de galblaas, linksonder zit het piramidevormige deel dat bekendstaat als de leverkop en rechtsonder de galblaas steekt iets uit dat de vorm heeft van een kwart bol. Als een van deze delen ontbrak, was dat een slecht voorteken. Was het verdubbeld, dan zou de onderneming waarvoor men offerde, ongetwijfeld een succes zijn.
De rand van de lever is verder verdeeld in zestien vakjes, waarin de namen van enkele goden zijn te herkennen. Zo staat meteen links van de piramide Tinia, de Etruskische oppergod. Met de wijzers van de klok mee is de vierde naam Uni, die de Romeinen kenden als Koningin Juno. De volgende is Tecum, de Romeinse Tellus ofwel Moeder Aarde, terwijl recht boven de galblaas Neθuns valt te lezen, Neptunus. Een kras in een van deze zestien sectoren had vermoedelijk ook betekenis, al weten wij niet langer welke.
Omdat bekend is dat de Etrusken de hemel verdeelden in zestien astrologische huizen, nemen onderzoekers wel aan dat de lever een model is van de kosmos, met op de rand dus de zestien tekens van de Etruskische dierenriem. Die kende blijkbaar sterrenbeelden met godennamen. Waarschijnlijk gebruikte de ziener deze bronzen lever om de horizon in zestien stukken te verdelen en te zien waar de bliksem insloeg, rook omhoog kringelde of vogels vlogen.
Het is verleidelijk de cirkel rechts op te vatten als zes dagen plus, middenin, de zevende dag van de week, maar die verleiding kunnen we misschien beter weerstaan, want de zevendaagse week was een oosterse uitvinding die pas later haar opwachting maakte in de Romeinse wereld. Hoewel: leverschouw is óók een oosterse uitvinding en er zijn Babylonische parallellen voor deze Etruskische lever. Van de andere kant: de Babylonische ingewandenschouwers letten op andere zaken dan de galblaas of de leverkop. Dat zou weer suggereren dat er geen oosterse invloed op de Etruskische futurologie was. Van de andere kant is het toch wel erg toevallig dat op twee plekken mensen besluiten de toekomst af te leiden uit schapenlevers.
Kortom: we weten het weer niet. We hebben te weinig informatie. Het is immers oudheidkunde, de wetenschap van de dataschaarste.
[Dit was het 492e voorwerp in mijn reeks museumstukken.]
Janneke 
